ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈւ
Դու մեր մեծ երթի գավազանակիր
Եվ մեր պատմության մեծագու՜յն դիվան,
Մեր ազնըվության գովասանագիր,
Մեր մտքի պահեստ, հոգու օթևան:
Անցյալին պարզված դու մեր լսափող,
Եվ մեր խոսափող՝ գալիքին ուղղված:
Դու մեր սրբություն՝ կնքված Մեսրոպով,
Նարեկացիով օծված ու յուղված:
Դաժան դարերի ամե՛ն մի ժամին
Շա՜տ բան է խլել մեզնից թշնամին:
Բարդելով վերքին վերք ու անարգանք,
Հեծության վրա մի նոր հեծություն՝
Խլել է մեզնից հանգիստ ու հարգանք,
Խլել է մեզնից փառք ու մեծություն,
Խլել է կյանքը մեր և… կյա՜նքից էլ թանկ՝
Մեր հո՛ղը, հո՛ղը,
Մեր սուրբ հայրենի՜ն:
Շա՜տ բանից է զրկել մեզ վայրենին:
Մեր կերած հացին քսել է նա ժա՛նգ,
Բայց և… դարավոր բնիկ վայրերի
Կորըստի լեղի կարո՜տն է քսել,
Մեր խումին խառնել մեր սուրբ մայրերի
Արցու՛նքը, սակայն… և արյու՛նը սև,
Բայց մենք չենք զրկվել… մեր բերնի համից,
— Քաղցրացել ենք մենք… մեր քաղցր բառով,
Մեր հայրենահամ անուշ բարբառով:
Շա՜տ բանից է զրկել մեզ թշնամին:
Իր ձեռքով նա մեր ձեռքերն է հատել,
Հատել է ականջ ու ոտնաթաթեր,
Աչքեր է հանել դաշյունով իր սուր,
Կտրել է նաև արմատից լեզուն,
Եվ սակայն… իզու՜ր.
Չի՛ հատվել լեզուն,
Մնացել է նա՝ հատվե՜լով անգամ…
Քե՛զ՝ մեր հայկական և արամական,
Չկարողացան քեզ խլել մեզնից,
Ո՛չ խարդավանքով արամեական,
Ո՛չ բյուզանդական սիրով անազնիվ,
Ո՛չ Ահրիմանի ահեղ նետերով,
Ո՛չ Քրիստոսի մարդ-չմարդությամբ,
Ո՛չ Մուհամեդի ճմլիչ ոտերով,
Ո՜չ ճշմարտությամբ,
Ո՜չ էլ ստերով:
Չկարողացա՛ն քեզ մեզնից խլել:
Եվ պարզ է հիմա, հստակ ու որոշ,
Որ չե՜ն էլ կարող քեզ մեզնից խլել,
Ինչպես չեն կարող խլել մի դրոշ,
Որ հազարամյա դաժան մարտերում
Փողփողացել է միշտ էլ… սրտերու՜մ:
Ո՛չ, քեզ ո՛չ մեկը կուլ տալ չի՜ կարող,
Ագահ կոկորդում դու խոր ես խրվում:
Ո՛չ, քեզ ո՛չ մեկը փուլ տալ չի՜ կարող,
Ինչպես երկինքը երբեք չի փլվում:
Չե՜ս խլվի երբեք,
Չե՜ս փլվի երբեք,
Ինչպես արյունից գու՛յնը չի խլվում…
Եվ ի՞նչ խաչագող դեռ պիտի հասնի,
Որ քեզ կամենա գողանալ մեզնից
(Մի՛ ասա <<մեզնից>>, <<աշխարհի՛ց>> ասա).
Չէ՞ որ դու հիմա ոչ միայն լեզու,
Այլև մասու՜նք ես,
Մասու՜նք ես մի սուրբ,
Անկողոպտելի մասու՜նք սրբազան՝
Դարերի խորքից դարերին հասած:
Մասու՞նք: Ինչպե՞ս թե: Մասունքըս ո՜րն է:
Մասունքի տեղը տուփն է կամ հորն է:
Իսկ դու՝ դարավոր, բայց և առույգ ես,
Գիսավոր ծուխ ես, բայց և խարույկ ես,
Ինչքան պարզ՝ նույնքան ասպետական ես,
Շատերի մեջ ես, բայց պետական ես,
Եվ դրանով իսկ դու պետքական ես
Այն պետությանը, որ վաղը պիտի
Լուսնից ու Մարսից ինքն իրեն դիտի…
Մեղանչել — Զղջում եմ
Պատահել է, որ չեմ սիրել,
Բայց, չգիտե՞մ ` ինչ՞ի համար ,
Չեմ զլացել անսեր տիրել.
Գրկել եմ կամ համբուրել եմ:
Չեմ ընդունել սրտիս խորքում,
Սակայն լռել – համբերել եմ:Ես շատ հաճախ այն չեմ տվել , —
Մեղանչել եմ, — կարո~ղ էի.
Ու շատ հաճախ ցած եմ թևել,
Իսկ վեր թևել կարո~ղ էի:
Եվ փախուստ եմ ինձնից տվել`
Ուրիշ տեղ եմ իզուր չվել –
Օտա~ր ոլորտ ` օտա~ր թևով,
Մինչդեռ մնալ կարո~ղ էի,
Կարո~ղ էի և — պարտավոր:
Մեղավոր եմ հույսի համար,-
Չարդարացա~վ `
Ոչ իմ մեղքով .
Եվ կենդանի այն հավատի,
Որ քարացա~վ`
Ոչ իմ մեղքով .
Եվ այն բարի սրտի համար.
Որ չարացա~վ`
Ոչ իմ մեղքով :
Մեղանչել եմ
Եվ այն ըմբոստ երգի առաջ,
Որ խոհեմս պատառեցի.
Այն խոհերի մահվան համար,
Որոնց ծինը խաթարեցի.
Մեղավոր եմ և քո առաջ,
Որ…սիրելուց դադարեցի,
Եվ այն ներման, որ բռնությամբ
Իմ լայն սրտից վտարեցի…
Իսկ ճիշտ ասած`
Ընդհանրապես մեղա գալու քիչ բան ունեմ.
Թութակի կարոտ
Ես հոգնել եմ ,շա~տ:
Ու կան վայրկյաններ,
Երբ ես ասում եմ.
-Էլ քեզ չեմ սիրում:
Սակայն ասում եմ այնքա~ն մտքիս մեջ,
Ասես կողքիս ես և լսես պիտի:Իսկ մեզ յո~թ միլիոն մետր է բաժանում…
Ու մինչև անգամ եթե դու լսես,
Միթե՞ կլինես այնքա~ն միամիտ,
Որ ինձ հավատաս:
Այդպես հեշտ ու շուտ հավատացողին
Իրոք չեմ սիրում:
Բայց ինչու՞ եմ զուրկ ,
Ես ինչու ՞ եմ զուրկ
Բոլոր հաճելի թուլություններից.
Ոչ հավաքում եմ իրեր հին ու նոր ,
Ոչ ձուկ եմ բռնում , ոչ որսի գնում,
Ծառ պատվաստելու ցանկություն չունեմ,
Ու տանս մեջ էլ շներ չեմ սնում…
Գոնե տանս մեջ … թութա~կ պահեի:
Ո թե տանս մեջ թութա~կ պահեի`
Կվարժեցնեի ես նրան հիմա,
Որ վաղնջական գուշակի նման
Մի~շտ ու շարունակ միայն կրկներ .
— Էլ քեզ չե~մ սիրում…
Սակայն զուրկ եմ ես
Բոլոր օգտակար թուլություններից
ԵՍ զուրկ եմ այնքան,
Որ մինչև անագամ
Թութա~կ պահելու թուլության չունեմ:
Եվ ապաստանած լոկ մի թուլության,
Որ սեր է կոչվում
Եվ գլխիս վրա դարձել է … տանիք
Ու… գլխարկի պես գլխիս է դրվել,
Ապրում եմ այսպես
եվ այսպես քայլում `
Գլխարկի տեղակ… գլխիս մի տանի~ք.
-Մի նոր խեղկատակ,
Որին չե՞ն տեսնում,
Իսկ թե տեսնում են`
Ինչու՞ չեն հապա քրքջում վրաս…
Իմ հա´յ ժողովուրդ
Իմ հա´յ ժողովուրդ, դու փոքր ես եղել,
Աղբյու՜ր ես եղել և ո´չ թե հեղեղ:
Դու փոքր ես եղել, եղել ես մի բուռ,
Բայց մեծ է եղել ափդ լիաբուռ:
Դու փոքր ես եղել այն մուրճի´նման,
Որ ձև է տվել ժայռերին համառ:
Փո՜քր, բայց նման այն կշռաքարին,
Որ միշտ դրվել է բարու նժարին
Եվ այդ նժարը ներքև է տարել…
Եկել են դարեր, անցել են դարեր,
Քեզ մատնել սրի, ավերի, գաղթի:
Բայց տիրացել ես այսօր մի բախտի,
Որ մեծ է քո հին վշտերի´ց անգամ:
Եվ լա՜վ է որքան, ինչ քա՜ղցր է զգալ,
Որ այսօր, երբ աշխարհը համայն
Կշեռքի երկու թաթի է նման,
Դու քո պատմության դասերով բոլոր,
Քո երջանկությամբ ու բախտով քո նոր,
Քո հին անունով, կյանքով դժվարին՝
Ծանր կանգնած ես այն մեծ նժարին,
Որ ծանր է կշռում ո´չ թե արկերով,
Ո´չ թե վառոդի, զենքի հակերով,
Ո´չ թե ավերման կրքով կատաղի,
Ո´չ թե մայրերի արցունքով աղի,
Այլ երջանկության մշտավառ հրով,
Խաղաղ ծերությամբ, շիկնանքով սիրո,
Հպարտ մայրությամբ, ծիծաղով մանկան,
Ձեռքի սեղմումով բարեկամական…
Այն մեծ նժարին, որտեղ ապագան
Ու պատմությունն են դարձել կշռաքար:
Ավելորդ անհավատություն
Քո անունո՛վ, Մարիա՜մ,
Քո անունով՝
Այստեղ նահանջում է ձմեռն արագ:
Ամառն առանց հերթի՝
Գարունի՜ց էլ առաջ,
Նպաստով է ապրում՝ քո անունով…Եվ այստեղ կա մեկը քո անունով:
Ու երդվում եմ ես քեզ քո՛ անունով,
Որ ատում եմ մի քիչ
Եվ սիրում եմ նույնքան
Օտա՜ր այս աղջըկան՝ քո անունով:
Նա ինչպե՞ս է ապրում քո՛ անունով.
Ինքը դո՛ւ չես, և նա… քո անունո՞վ:
Ուստի ատում մի քիչ
Ու սիրում եմ նույնքան
Օտա՜ր այս աղջըկան քո անունով:
Ես կանչում եմ նրան քո անունով
Ու տանջում եմ ես ինձ քո՛ անունով,
Իսկ նա իմ տանջանքից չի հասկանում ոչի՜նչ.
Այսքա՜ն անհակացող՝ քո անունո՞վ:
Բայց կանչում եմ նրան քո անունով,
Կանչում այնպես, ինչպես մարդիկ հնում
Կանչում-կանչում էին ոգիներին բարի…
Ոգիդ չի՜ հայտնվում՝ քո՛ անունով:
Ուրեմն աշխարհումըս իրո՞ք չկա
Ու չի՞ լինում ո՛չ մի ոգի…
Ես ավելորդ անգամ, վա՛տ իմ,
Անհավա՛տ իմ,
Անհավատ եմ դառնում…քո՛ անունով:
ԱՌԱՆՑ ԽՈՍՔԵՐԻ
Ես գիտեմ, որ դու հաճախ ես հիմա
Մոտենում ձեր տան հայելուն շքեղ,
Անծանոթ օտար մի կնոջ նման
Դիտում ես երկար, զննում ինքըդ քեզ:
Մազերդ ես շտկում, հանդուգըն մի փունջ
Ձեռքով մղելով ականջիդ ետև,
Մարմարե վիզըդ ափերով շփում
ՈՒ ժպտում ես քեզ անփույթ ու թեթև:
Հարդարում ես դու հագուստըդ այրող,
Որ գրկում է քեզ սիրահարի պես:
Նայում ես մերթ մեղմ, մերթ՝ հրավիրող,
Մերթ՝ չարաճճի, մերթ՝ համեստ ու հեզ:
Դառնում ես այս կողմ, դառնում ես այն կողմ,
Կրնկիդ վրա պտույտ ես տալիս
ՈՒ նորից ժպտում, ժպտում ինքնագոհ,-
Ինքըդ չափազանց քեզ դուր ես գալիս:
Ինքըդ քո աչքում ուրիշ ես դարձել,
Այնպե՛ս չես քնում, վեր կենում, գնում…
Ինչ-որ բան հանկարծ փոխվել է կարծես,
Թե ի՞նչ է փոխվել, պարզ չես հասկանում:
Թե ի՞նչ է փոխվել, ես գիտեմ, անգի՛ն.
Մի՛շտ, ամե՜ն անգամ այդպես է լինում,
Երբ քեզ պես համեստ ու խոնարհ մեկին
Ինձ նման մի խենթ, ինձ նման մի գիժ
Առանց խոսքերի իր սիրտն է բանում…
ՈՍԿԻՆ ՎԵՐՍՏԻՆ ՈՍԿԻ Է ՄՆՈւՄ
Շրթերիս վրա խոսքեր են դողում`
Խոսքեր արտառո՛ց,
Իմաստազրկվա՛ծ,
Հին-հին գրքերի, մատյանների մեջ,
Բառարաններո՛ւմ մնացած խոսքեր:Ուզում եմ ասել.
-Գթասի՛րտ եղեք,
Եղեք ողորմա՛ծ
Մարդու նկատմամբ մա՛րդ եղեք, մարդի՜կ:
Ու երբ չգործած մեղքերի համար
Մարդը հայցում է մեղքի թողություն
Ու ներողություն`
Ոչնչի՜ համար,-
Գոնե գթասիրտ-ողորմած եղեք,
Անսրտության մեջ մի՛ եղեք համառ…
Շրթեիրս վրա խոսքեր են դողում`
Խոսքեր արտառո՛ց,
Իմաստազրկվա՛ծ,
Հնացա՜ծ խոսքեր.
Հին-հին գրքերի, մատյանների մեջ,
Բառարաններո՛ւմ մնացած խոսքեր:
Հնացա՜ծ խոսքեր,
Հնացա՛ծ,
Ինչես ոսկին է հիմա,
Որով առ ու ծախ արդեն չեն անում,
Սակայն դրանից ոսկին ո՛չ մի տեղ
Երբեք չի դարձել ժանգոտած թիթեղ.
Ոսկին վերստին ոսկի՜ է մնում…
Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում
Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում։
Մենք մեզ ո՛չ ոքից չենք գերադասում։
Պարզապես մենք էլ պի՛տի ընդունենք‚
Որ մե՛նք‚ միայն մե˜նք Արարատ ունենք‚
Եվ որ այստեղ է՝ բարձրիկ Սեւանում‚
Երկինքը իր ճիշտ պատճենը հանում։
Պարզապես Դավիթն այստեղ է կռվել։
Պարզապես Նարեկն այստեղ է գրվել։
Պարզապես գիտենք ժայռից վանք կերտել‚
Քարից շինել ձուկ‚ եւ թռչուն՝ կավից‚
Ուսուցմա՛ն համար եւ աշակերտե˜լ
եղեցկի՛ն‚
Բարու՛ն‚
Վսեմի՛ն‚
Լավի˜ն…
Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում։
Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում
Պարզապես մեր բախտն ուրիշ է եղել‚-
Պարզապես շատ ենք մենք արյուն հեղել.
Պարզապես մենք մեր դարավոր կյանքում‚
Երբ եղել ենք շատ
Ու եղել կանգուն‚
Դարձյա՛լ չենք ճնշել մեկ ուրիշ ազգի‚
Ո՛չ ոք չի տուժել զարկից մեր բազկի։
Եթե գերել ենք՝
Լոկ մեր գրքերով.
Եթե տիրել ենք՝
Լոկ մեր ձիրքերով…
Պարզապես մահն է մեզ սիրահարվել‚
Իսկ մենք ինքնակամ նրան չենք տրվել։
Ու երբ ճարահատ մեր հողն ենք թողել՝
Ու˜ր էլ որ հասել‚ որտեղ էլ եղել‚
Ջանացել ենք մենք ամենքի՛ համար.
Շինել ենք կամուրջ‚
Կապել ենք կամար‚
Ամե˜ն տեղ հերկել‚
Հասցրել բերքեր‚
Ամենքի˜ ն տվել մի՛տք‚ առա՛ծ‚ երգե՛ ր՝
Պաշտպանել նրանց հոգեւոր ցրտից‚-
Ամե˜ն տեղ թողել մեր աչքից՝ ցոլանք‚
Մեր հոգուց՝ մասունք‚
Եւ նշխար՝ սրտից…Մենք քիչ ենք‚ այո՛‚ բայց կոչվում ենք հայ —
իտենք դեռ չանցած վերքերից տնքալ‚
Բայց նոր խնդությամբ ցնծալ ու հրճվել.
իտենք թշնամու կողը մխրճվել
Ու բարեկամին դառնալ աջակից.
Դուրս գալ մեզ արված բարության տակից՝
Մեկի փոխարեն տասն հատուցելով…
Հօգուտ արդարի եւ արեգակի
իտենք քվեարկել մեր կյանքով նաեւ…
Բայց թե կամենան մեզ բռնի վառել՝
Մենք գիտենք մխա՛լ — եւ կրա˜կ մարել.
Իսկ եթե պետք է խավարը ցրել՝
իտենք մոխրանալ որպես վառ կերոն.
Եւ գիտենք նաեւ մեզ կրքոտ սիրել‚
Բայց ուրիշներին մի˜շտ էլ հարգելով…
Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում‚
Բայց մեզ էլ գիտենք —
Մազ հաեյ են ասում։
Եւ ինչու՞ պիտի չհպարտանանք…
Կա՛նք։ Պիտի լինե՛նք։ Ու դեռ — շատանա˜նք
прошла любовь, явилась муза…
Հիմա, երբ ողջը անցած է թվում,
երբ առաջվա պես դու ինձ չես թովում,
երբ երևալըդ, քայլվածքտ խոսուն
ինձնից չեն խլում իմ ճարտար լեզուն,
երբ ես կարող եմ քեզ հանգիստ նայել,
սրամտելով` ժպիտդ շահել,
կատակով ասել ա’յն ինչ-որ անցավ,
ա’յն, ինչ ես ասել չկարողացա
ո’չ խոսքով, ո’չ էլ մի հատիկ երգով,-
հիմա կքել եմ տողերիս ներքո:
Եվ քո պոխարեն հիմա էլ նրանք
դարձել են գլխիս պատիժ ու կրակ,
ինձ` քո փոխարեն չեն տալիս-
մերթ` քո անունը կպչւմ է հանգիս,
մերթ` ձայնըդ ինչ-որ բառ է շշնջում,
երբ ես չգրված թղթեր եմ շրջում.
մերթ քո քայլվածքի լոկ հիշողությամբ
չափեր եմ ընտրում- մեկ` քորեյ, մեկ` յամբ.
անցյալում լոկ ինձ հասցեագրված`
քո մի ժպիտի ջերմությամբ գրված`
քանի~ երգ ունեմ կիսատ ւ լրիվ…
բայց ինչ? դուրս եկավ: Չէ~, երգ իմ, լռի’ր:
Այսպես որ գնա, դե ի’նչ դուրս կգա:
Հանկարծ դուրս կգա, որ սերը կրկին
հետապնդում է… հիմա էլ երգին:
Երգից էլ երգիչն ինչքան է մի քա~յլ:
Գովերգում եմ
Գովերգում եմ այն խարույկը, որ բնավ չի մտահոգվում,
Թե իր մահն է իր իսկ բոցը:
Գովերգում եմ ես այն մորը,
Որը ծնում և չի հոգում,
Թե ուր պիտի տեցավորի առանց այն էլ նեղ սենյակում
Նորածընի օրորոցը:
Գովերգում եմ ես այն օրը,
Որը գալիս ու տալիս է,
Ինչ երազել- տենչացել են ձիգ տարիներ:
Գովերգում եմ ես այն նորը,
Որը ոչ ոք չի հորինել…
Գովերգում եմ ես այն լավը,
Որ մեռնում է նրա մասին չցավելուց,
Եվ այն ցավը,
Որ ծնվում է շատ սիրելուց.
Եվ այն սերը, որ ոչ կույր է,
Ոչ էլ դիտմամբ` ակնոցավոր.
Գովերգում եմ և այն լուսե գաղափարը,
Որ չի դառնում նեղ կաղապար.
Այն կասկածը, որ ծնվում է հեգնող ցավով,
Հետո դառնում մի անկասկած ճշմարտություն
Ու բաց անում նոր ճանապարհ…
Գովերգում եմ այն երաշտը, որ մղում է ջրանցք շինել,
Այն ջրանցքը, որ չի շինվում արյան գնով,
Այն արյունը, որ թափվելուց զուր չի թափվում,
Այն թափվելը, որ վերստին հավաքելու հնար ունի,
Այն հնարը, որ չի խաբում,
Այն խաբելը, որ մղում է չեղած ճիշտը որոնելու,
Որոնումը, որ ի վերջո չի հասցնում մոլորումի,
Մոլորումը, որ ակամա վերջանում է մի նոր գյուտով……Եվ վերջապես, գովերգում եմ գովերգումը:
Թող բան լինի գովերգելու…
Անկեղծ ասած
Անկեղծ ասած` այս ամնեից ես հոգնել եմ,
Ես, սիրելի՛ս,որ քեզ սիրել և օգնել եմ.
Ձեռք եմ պարզել , հույս եմ տվել,
Վատդ թողած` լավդ թվել,
Հավատացրել , հավատացել,
Թե իմ առաջ դուռ ես բացել `
Չտեսնված, չեղած մի դուռ:
Սակայն ի՞նչ եմ ստացել
Այդ ամենին ի տրիտուր:
Անկեղծ ասած` ոչինչ չկա, և ոչ էլ կար:Անկեղծ ասած` դու բնավ էլ ա՛յն չես եղել,
Ա՛յն չես եղել, ինչ որ ես կարծել երկար,
Ու՞ր ես, ասա՛, դու ինձ մղել:
Ճիշտ ճամփից ես միայն շեղել:
Սուտ խոստումով կապել ես ինձ,
Մանկան նման խաբել ես ինձ,
Ու չես տվել ոչի~նչ, ոչի~նչ:
Իսկ այն, ինչ որ ինձ ես տվել,
Արժանի չէր ո՛չ քեզ, ո՛չ ինձ:
Անկեղծ ասած` քո տվածից ես հոգնել եմ:
Ինքդ գիտես` որքան ձգտել ու տքնել եմ,
Որ դու … որ դու նման լինես իմ երազին:
Իսկ դու գիտե՞ս` ի՛նչ դուրս եկավ.
«Տղան հասավ իր մուրազին,
Դուք էլ հասնեք ձեր մուրազին»:
Հեքիաթն, այո, միտքս ընկավ…
Դու` հեքիաթում հրաշք աղջիկ,
Այնիչ կյանքում` ինչ-որ… չղջիկ,
Որ ոչ թռչուն, ոչ էլ մուկ է…
Անկեղծ ասած` զուր էր ամբողջ այս աղմուկը:
Անկեղծ ասած` նեղանում ես, թե լրջանում,
Մե~կ է հիմա: Էլ չեմ գցի ինձ սար ու ձոր,
Անկեղծ կասեմ` հեքիաթն ինչով է վերջանում.
Ցած է ընկնում երեք խնձոր-
Մեկ` ասողին,
Մեկ` լսողին,
Մեկ էլ… ինձ պես գիշեր ու զօր
Հիմարաբար սպասողին…
Անկեղծ ասած` հեքիաթներից ես հոգնել եմ…
Քո պատճառով
Քո աչքերի՛,քո աչքերի՛,քո աչքերի՛ պատճառով
Իմ աչքերը ամբո՛ղջ գիշեր , ամբո՛ղջ գիշեր չե՜ն փակվում։Քո մատների՛,քո մատների՛ ,քո մատների՛ պատճառով
Իմ մատները,իմ մատները լույս են ուզում խմորել։
Քո թեւերի՛,բա՛ց թեւերի ,մե՛րկ թեւերի պատճառով
Իմ աչքերին,իմ աչքերին ջրվեժներ են երեւում։
Քո ծիծաղի՛,քո ծիծաղի՛,քո ծիծաղի՛ պատճառով
Իմ ծիծաղը, իմ ծիծաղը պաշտոնաթո՜ղ է դարձել։
Քո քայլվածքի՛,քո քայլվածքի՛,քո քայլվածքի՛ պատճառով
Լսողությամբ սահմանապա՛հ, սահմանապա՛հ եմ դարձել։
Քեզ այս ձեւով ունենալու-չունենալու պատճառով
Կորցրել եմ ունեցածս՝հպարտությունս հաղթողի…
Միշտ էլ սիրածին պատահաբար են պատահում կյանքում
Միշտ էլ սիրածին պատահաբար են պատահում կյանքում
Ու հրաժեշտ են տալիս սիրածին անհրաժեշտաբար…
Թե կուզես ՝ լռի՛ր,
Թե կուզես՝ ոռնա,
Թե կուզես՝ ծամիր սեփական լեզուդ,
Թե կուզես՝ խցիր բերանդ բարձով,
Թե կուզես՝ ոտքով հարվածիր բարձին.
Հավատացյալ ես՝ հայհոյիր աստծուն,
Հավատացյալ չես՝ աստծուն հավատա,
Թե կուզես՝ ուզիր է՛լ չուզել-իզուր,
Թե կուզես՝ ուզիր է՛լ չապրել- իզուր…
Ու եթե կուզես, ապրելն այս է հենց,
Եվ սերն իսկական հենց այս է որ կա.
-Պատահաբար են պատահում կյանքում,
Անհրաժեշտաբար հրաժեշտ տալիս…
Ուշացած իմ սեր (պոեմ)
1
Դու տեսնու՞մ ես հիմա, իմ սիրելի՛,
Թե մեզ ու՛ր հասցըրեց քո ուշացած սերը,
Քո ուշացա´ծ սերը,
Դու չուշացա՛ծ իմ սեր։Կշտամբանքի խոսքեր ես չեմ ուզում ասել:
Բայց դու ո՞նց թույլ տվիր,
Որ նա´ դառնա տերըդ,
Ում դու չէիր սիրում
Եվ ում համար
Չէին դողում շրթերդ՝ ինչպես հիմա,
Չէին շողում աչքերդ՝ ինչպես հիմա,
Ինչպես հիմա՝ կուրծքըդ չէր տրոփում կրքով։
Ինչպես դու քանդեցիր տունդ քո իսկ ձեռքով։
Զուր մի´ արդարանա:
Սիրո հարցում,
Չի՛ ճանաչում կյանքը արդարացում։
Զուր մի´ ասա, թե դու
Բոլորովին անփորձ աղջիկ էիր այնժամ,-
Սե՛րը, ո´չ, չի զգում փորձի կարիք:
Մի´ մտածիր իզուր,
Թե կյանքն ինքը քեզ հետ իբըր վարվեց դաժան,–
Կյանքը չի՛ բաժանում չարիք – բարիք:
Եվ մի´ կարծիր իզուր,
Թե չբերեց բախտըդ։
Բախտ բերելըս ո՛րն է,
Նրան ձե´ռք են բերում…
2
Եվ այսպես է լինում.
նրբության տեղ՝ սիրով
Ոմանք նուրբ մետաքսն են գերադասում հաճախ։
Եվ այսպես է լինում.
Տաքության տեղ սիրո
Ոմանք տաք մուշտակն են գերադասում հաճախ։
Ո՞ր հիմարը կասի, թե վատ բան է
Բարձըր աստիճանը,
Փողով լի գրպանը,
Եթե… սիրո հարցում շիրիմ չէ գրպանը։
Երախտապա՛րտ եմ ես դատարկ իմ գրպանին,
Թե չէ, ի´նչ իմանաս, աստվա՛ծ չանի,
Չէ՞ որ կարող էր նա ինձ էլ գուցե
Ուրիշների հիմար դրության մեջ գցել —
Կարող էին, այո´, կարող էին ինձ էլ
«Աղվես»-ի տեղ իրենց ուսին գցել,
Իբրև մուշտակ՝ կրել,
Իբրև ոսկե քորոց՝ կրծքին խրել։
Չէին կարո՞ղ։
Ի՛նչ է,
Նրանք՝ հետիոտըն,
Իսկ ես ձիավո՞ր եմ,
Նրանք՝ կլոր զերո,
Իսկ ես միավո՞ր եմ:
Ախ, չէ՛, կարո´ղ էին,
Որովհետև կյանքում
Մեծագույնը մեծին միշտ հաղթում է։
Իսկ շատերի համար, անշուշտ, սրտից մեծ է
Կահավորված — կարգին — շքեղ տունը։
Ախ, չէ՛, կարո´ղ էին,
Որովհետև կյանքում
Թեպետ հաղթությունը միշտ նորինն է,
Սակայն հինն էլ կյանքում
Նրանով է կանգուն,
Նրանով է զորեղ,
Որ նա հին է:
Իսկ «քաղքենի» կոչումն այնքան է հին կյանքում,
Որքան… ինքը՝ կինը։
Բայց արտաքուստ քեզ պես
Ու քեզ նման կարծես
Նույն այդ կինը
Անհունորեն քեզնից և տարբեր է այնպես,
Ինչպես նկարներից՝ «նեգատիվը»։
Եվ ինձ համար բախտ է,
Մեծ պատիվ է,
Որ դու ուրի՛շ կին ես,
Իմ անգի´նըս,
Որ հեռու ես ամեն մի քաղքենուց,
Ինչպես պղտոր ջուրը՝ կարմիր գինուց…
3
Բայց, սիրելի´ս, քեզ հետ եղել է վատթարը,
Քեզ հետ պատահել է ահավորը։
Քաղքենուհին անգամ պակաս մեղավոր է,
Քան դու՝
Իմ անմե´ղըս,
Իմ արդա՛րըս։
Նա՝ վատ թե լավ՝ կյանքում առևտուր է անում.
Մի բան՝ տալիս,
Տեղը ուրիշ բան է առնում։
Նրան կարելի է արհամարհել,
Իսկ քեզ… կարելի է քեզ չներե՛լ,
Որովհետև նրանք սեր են խաղում,
Իսկ դու… խաղացել ես դու սիրո՛ հետ.
Որովհետև նրանք կյանք են խաղում,
Իսկ դու… խաղացել ես դու կյանքի՛ հետ…
Քեզ ո՞նց ներել, թե դու
Գնացել ես մարդու
Այնպես, ինչպես մի օր քո հեռավոր տատը,
Երբ որ հարցը ոչ թե սիրտն ու սերն են լուծել,
Այլ, ամենից առաջ, մատնեմատը։
Ինչպե՞ս ներել, թե դու
Գնացել ես մարդու,
Ինչպես Արևելքում ընդունված է եղել
Երկու՛ հազար տարի՝
Զավակի հետ մի լավ գերդաստանի,
Որի յոթը պորտին ճանաչել է հայրըդ,
Որի յոթը պորտին ճանաչել է մայրըդ,
Ճանաչել են,
Սակայն նրա գերդաստանի՛ն,
Բայց ո´չ նրան, ում դու
Գնացել ես մարդու։
Գնացել ես մարդու
Եվ… մտածե´լ,
Թե սերն ինքը,
Եթե կյանքում նա կա,
Հետո մի օր կգա.
Թո´ղ որ առաջնեկի՝
Քեզ պես ու քեզ նման մի աղջըկա,
Թո´ղ որ երկրորդ մանկան՝
Իր հոր քթից թռած մի շեկլիկի
Ծնընդի հետ,– մե՛կ է՝
Միայն թե գա…
Սակայն սերը փառք չէ,
Ոչ էլ հաջողություն,
Որ հետո գա
Եվ կամ
Բնավ չգա։
Հյու´ր չէ,
Որ մերթ ընդ մերթ այցելի ձեր տունը,
Մերթ պատճառի հաճույք
Ու մերթ՝ տհաճություն,
Խանգարելով անուշ ձեր ետճաշյա քունը։
Ախ, չէ՛.
Սերը հյու´ր չէ,
Տանը հյու´ր չէ սերը։
Թե բանն այդտեղ հասավ՝
Նա տանտե՛ր է։
Հիմա դու լավ գիտես,
Իմ սիրելի´,
Որ սիրո հետ խաղալ չի՛ կարելի.
Ո´չ նա խաղալիք է,
Ո´չ էլ մանուկ ես դու։
Իսկ թե խաղալիք է՝
Նա չի ջարդվում ինքը.
Հետը խաղացողին ինքն է այնպե´ս ջարդում,
Ինչպես որ նա քեզ է ջարդել հիմա…
Մի՞թե արդեն պարզ չէ և քե´զ համար,
Որ կարող է սերը…վրեժխնդի՛ր լինել,
Վրեժ լուծել՝
Իրեն անտեսելու՛ համար.
Տառապալից սիրով չսիրողին զինել,
Ինչպես որ քեզ՝ հիմա…
4
Ես սառույցի նման կհալչեի
Քաղքենական տաքուկ ու գաղջ օդում,
Եվ ինձ… ինձ չէր փրկի
Եվ ո´չ մի սառնարան՝
Վերջին «մարկան» վրան։
Ես թշնամու´ս անգամ չեմ կամենում
Տնաբույս ճյուղ լինել արմավենու՝
Լուսամուտի գոգին,
Կըճուճի մեջ կավե,
Եվ կամ լինել ոսկե — չգործածվող գավե՛ր:
Չէ´, ես սառույցի պես կհալչեի
Քաղքենական տաքուկ ու գաղջ օդում:
Բայց… ես ո՛նց եմ ուզում
Ու երազում,
Անգի´ն,
Քո ոտքերը տեսնել իմ գրկաբաց շեմքին։
Քեզ մեկընդմիշտ տեսնել իմ տանն աղքատ ու հին
Եվ հավատալ, որ դու´,
Դու՛ ես տանտիրուհին:
Բա´րձր,
Բա՛րձր է հնչում.
«Իմ սիրելի՛»,
«Իմ սե՛ր»:
Բայց ես ո՛նց եմ ուզում
Ու երազում,
Անգի´ն,
Քեզ շշուկով, ան-ծա՛յր մի շշուկով ասել,
Քեզ շշնջալ.
«Իմ կի՛ն»…
5
Իսկ դու ուրիշինն ես,
Իսկ դու ուրիշինն ես,
Դու´ — ուրիշի՛նը։
Դու´, իմ հարազա՛տը,
Մոտի՛կ հարազատը,
Եվ – ուրիշի՛ն…
Ա՛խ, ուրիշին թող որ մեկ ուրիշը լիներ,
Չէ՞ր կարելի, ասա´։
Ա՛խ, դու այդ ինչպե՞ս ես ուրիշինը եղել,
Իմ սիրելի՛, ասա´…
Եվ նա ով է՝ գիտե՛մ։
Պարզ է. նա ո´չ կարիճ,
Եվ ո´չ էլ իժ է նա։
Գուցե վատ չէ այնքան,
Գուցե լավն է անգամ,
Բայց քեզ համար օտա՛ր – ուրի՛շ է նա…
6
Ինձ բռնեցի հանկարծ ես այն բանում,
Որ ոտներըս հաճախ ինձ, ակամա,
Անվերջ այգիներից — այգիներ են տանում։
Իսկ դուք մի´ շտապեք հանցանքի մեջ բռնել։
Այգիներ եմ գնում ո´չ թե նրա համար,
Որ շրջում են այնտեղ կանայք ամե՛ն ոճի.
Կանայք՝
Նման նրբին ճենապակու.
Հիանալ ես ուզում, ուրիշ ոչի՛նչ…
Կանայք՝
Նման շքեղ սիրամարգի.
Իրենք՝ անգույն, մինչդեռ նրանց հագի՛ն…
Կանայք՝
Նման դռան, որ չեն փակում.
Կողպեք բաց անելու ո´չ մի հակում…
Եվ աղջիկնե՛ր.
Աչքերն այնպե´ս վճիտ,
Որ լեռնային ջրին եթե ասես՝
«Ջինջ ես աղջըկական աչքերի պես»,
Ջուրը հիացմունքից կլճանա մի պահ.
Շո´յված կզգա այնպե´ս,
Կզգա այնպե՛ս հպարտ։
Եվ աղջիկներ բազու´մ —
Այնպես նազու՛ն,
Նազու՛կ,
Որ ամե´ն մի պախրա,
Ամեն եղնի´կ,
Այծյա՛մ
Ցնծությունից պիտի շիկնի ներքուստ,
Եթե լսի հանկարծ իր հասցեին.
«Ասես աղջիկ լինի, ահա թե ի՛նչ»։
Եվ աղջիկնե՛ր –
Այնքա´ն կախարդիչ ու թովիչ,
(Նրանց թովչանքն արդյոք ի՞նչ մակդիրով չափես),
Եվ աղջիկնե՛ր –
Թովիչ՝ աղջըկա պես…
Բայց այգի են տանում ոչ թե նրանք՝
Ո´չ թե այս բոց կանայք,
Աղջիկներն այս կրակ,
Ո´չ թե անծանոթին.
Իբրև մոտիկ,
Վերջ ի վերջո «դու»–ով անվանելու հույսը…
Ավելացվել է 1 րոպե անց
7
Սակայն ճիշտ է, որ ես այգիներ եմ գնում,
Եվ ճիշտ է, որ այնտեղ կանա´յք չեն ինձ տանում։
Մանուկներն են տանում, երեխե՛քը։
Լայն ծառուղի։
Ավազ, որ և շեկ է,
Ինչպես այս թմփլիկը, ա´յ, այս մեկը,
Որ իր գլխին,
Ասես
Թասակի պես,
Անվտանգ արևն է մազերի տեղ կրում։
Ինչպես և այն մե´կը,
Այն մե՛կը, տե´ս,
Որ ավազին, մատով, ինչ-որ բան է գրում։
Ժպտուն դեմքը նրա,
Նրա ձեռ ու ոտը
Այնպես պեպենոտ է,
Որ ուզում ես լվալ առվի ջրով այս ջինջ.
Քեզ թվում է տղան ոչ թե պեպենոտ է,
Այլ որ նրա դեմքը,
Նրա ձեռ ու ոտը
Այս ավազն է նախշել, ուրիշ ոչինչ։
Իսկ հապա ա´յս մեկը…
Ա´խ, այս երեխե՛քը…
Ամեն մեկըս ունի իր մեծ թուլությունը.
Մեկին՝ բարությունը,
Մեկին՝ մայրությունը,
Մեկին՝ խմիչքները,
Մեկին՝ սերը կանանց։
Ինձ մոտ մանուկների տիրություն է.
Ինչքան ինձ հիշում եմ՝
Հպատա՛կն եմ նրանց։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մարդիկ ուրիշ բան չեն, քան թե մանուկ՝
Մանուկ — հասակ առած,
Մանուկ — տարեց դառած,
Եվ, վերջապես, նաև մանուկ — ծերուկ։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մեր մեջ ամեն լավ բան մանկականն է,
Ուստի «մանկականն» է լավի ածականը.
Այդպես չի՛ կարելի կոչել ժխտականը…
Իսկ դուք նկատե՞լ եք.
Բոլոր մանուկները
Ե´վ նման են իրար,
Ե՝վ իրարից տարբեր։
Չե՞ք նկատել արդյոք, որ աշխարհում
Տգեղ մանու՞կ, երբե´ք.
Աշխարհումըս բոլո՛ր մանուկներն են սիրուն…
…Ու ես թափառում եմ այգիներում,
Որ վերստին լսեմ զանգ-ծիծաղը նրանց,
Տեսնեմ ինքնամոռաց-տարված խաղը նրանց,
Տեսնեմ,
Թե ինչպես են կավից տնակ շինում,
Գոտի շինում խոտից.
Տեսնեմ,
Թե ինչպես են իրենք իրենց զինում՝
Լաց լինելով ստից.
Լսեմ,
Թե ոնց նրանք բլբլում են անվերջ
Ու մոր հոգին հանում.
— «Իսկ այս ի՞նչ է, մա´մա»…
Լսե´մ,
Թե հալվելով՝ ի
Ի՛նչ սիրով է նրանց մայրը պատասխանում,
Մերթ էլ.
— «Բավական է, դե մի´ հանիր համը»…
Տեսնե´մ,
Թե ինչպես են մեկը մեկի առաջ
Իրենց հայրիկներով հպարտանում.
Սրանն՝ ինժեներ է,
Նրանն՝ օդաչու է,
Որ… երկնքի՛ց անգամ անց է կենում…
Այստեղ ես հասկանում,
Զգում ու հասկանում ամբողջ սրտով,
Որ դու ի՞նչ էլ լինես՝
Ճարտարապե´տ,
Վարպե´տ,
Միլիցիոնե´ր,–
Դու ամենի՛ց առաջ՝
Այս ամենից առաջ և կամ հետո՝
Պարտավոր ես կյանքում… «հայրի´կ» լինել…
Եվ խենթ մի ցանկություն
Լափլիզում է քո սիրտն ու հոգին,
Որ քե´զ,
Եվ քե´զ,
Եվ քե՛զ
«Հայրիկ» կոչի ձայնը ինչ-որ մեկի։
Ինչու՞ ինչ-որ մեկի։
Ո´չ թե ինչ-որ մեկի,
Այլ, սիրելի՛ս, ձայնը մե´ր մանկիկի…
8
Մենք ինչքա՛ն ենք տխրել՝ երազելով.
Ես աղջիկ եմ ուզում,
Իսկ դու՝ տղա։
Ես աղջիկ եմ ուզում՝ քո´ մազերով,
Դու տղա ես ուզում՝ ի´նձ պես թխաչ…
Ես աղջիկ եմ ուզում,
Որ քեզ նման լինի –
Քեզ պես՝ կախարդանքով իրեն զինի.
Քո հասակի նման՝ մանրանկար հասակ,
Ինչպես քո դեմքի շուրջ՝ լուսապսակ.
Լինի քեզ պես նազու´կ,
Քեզ պես նազու՛ն,
Եվ քեզ նման զգաստ,
Ե´վ երազուն.
Որ երբ ժպտա քեզ պես՝
Բացվի արշալույսը.
Ու երբ նայի քեզ պես՝
Վառվի մարած հույսը.
Երբ ծիծաղի քեզ պես՝
Զգաս —
Կյանքն է զնգում.
Ու երբ սիրի —
Զգաս՝
Արժե՛ ապրել կյանքում։
Ամե´ն ինչով նման,
Թուլությունո՛վ անգամ,
Քե´զ պես,
Միայն… քեզ պես դառնություննե՛ր չզգա…
Իսկ դու «չէ´» ես ասում.
Դու տղա ուզում ես։
Թո´ղ որ իր հոր նման տգեղ լինի, ոչի՛նչ,
Բայց թող աստղով լինի՝ իր հոր նման։
Մոր հոգու հետ, ոչի՛նչ, իր հոր նման
Թող նա մեկ-մեկ խաղա,
Չարություններ անի,
Բայց թող՝ իր հոր նման՝ երբե՛ք երես չառնի։
Թող որ՝ իր հոր նման՝ շա՛տ բան տեսնի կյանքում,
Բայց թող՝ իր հոր նման՝ մի´շտ էլ մնա կանգուն.
Թող նա իր հոր նման՝ մեղկությունը ատի,
Փոքրոգություն, քծնանք իր հո´ր նման դատի.
Իր հոր նման՝ երբեք չշլանա փառքից,
Թող շլանա, լավ է, աղջիկների քայլքի՛ց.
Իր հոր նման՝ թող որ հափըշտակվի´, տարվի´,
Բայց երբ ժամը հասնի, հո´ր պես սիրահարվի,
Հո´ր պես կարողանա ատել, սիրել,
Կարողանա քե´զ պես բախտի տիրել…
Ես ինչպե՛ս եմ ուզում
Ինձ հա´յր տեսնել,
Դու ինչպե՛ս ես ուզում
Քեզ մա´յր տեսնել…
9
Բայց դու արդեն… արդեն մայր ես վաղուց.
Բակում քո տղան է հիմա խաղում…
…Ես ո´չ փաքրոգի եմ,
Ո´չ տգետ եմ,
Սակայն արի ու տես, որ խանդոտ եմ։
Ես խանդոտ եմ, ինչպես գարնան գետը՝
Ամեն ջրի հանդեպ,
Ինչպես արեգակից խանձված խոտը՝
Ամեն հրի հանդեպ։
Ի՛նչ փույթ, թե խանդելու չունեմ տեղիք,
Բայց իրավու՛նք…
Չէ՞ որ ամբողջովին քոնն եմ։
Քո՛նն եմ,
Բայց ո´չ իբրև կրծքիդ թառած ծաղիկ.
Քո՛նն եմ,
Սակայն իբրև ո´չ պաշարված քաղաք,
Ո´չ էլ հարձակումով մեկեն շահված քաղաք։
Քոնն եմ ամբողջովին՝
Ա´յն տան նման,
Ուր դու և´ տանտեր ես այդ տան համար,
Ե´վ տան միա՛կ-միա՛կ բնակիչը։
Չէ՞ որ ես այլ բան չեմ,
Ես լոկ սիրո ճիչ եմ՝
Խոսուն կասկածներիդ լուռ փարատման համար:
Քոնն եմ իմ անցյալո´վ,
Իմ ներկայո´վ,
Երազներո´վ բոլոր,
Ապագայո՛վ.
Քոնն եմ ամբողջովի՛ն,
Իմ սիրելի´ս։
Սա իրավունք մի՞թե ինձ չի տալիս
Գեթ այսքանից հետո պահանջելու,
Որ իրավունք չունես ինձ տանջելու.
Որ դու պիտի լինես ի´մը՝ անվերապա՛հ,
Ի´մը՝ ոտից-գլու՛խ,
Ի´մը՝ ամբողջովի՛ն.
Որ քո գորովագին սիրո ծովին
Ես տեր լինեմ,
Ինչպես ծովի հին աստվածը՝
Ինքը՝ Պոսեյդոնը.
Որ դու ամբողջովին ի´մը լինես այնպես,
Ինչպես ես եմ քոնը.
Որ մի՛ կաթիլ անգամ դու չցրես,
Էլ չեմ ասում՝ սիրե՛ս…
Էլ չեմ ասում՝ սիրե՞ս…
Բայց ես գիտեմ, թե դու ո՛նց ես երկըրպագում,
Ո՛նց ես պաշտում… նրան,
Որ կոչում է քեզ «մայր»։
Ու ես, որ ո´չ կույր եմ,
Ո´չ էլ հիմար,
Միշտ մի հարցի առաջ աչք եմ փակում.
Ո՞վ է առաջինը քո մեծ հոգում.
Ե՞ս եմ արդյոք, թե նա,
Ու վա՛յ թե նա…
Եվ ի՛նչ էլ որ լինի՝
Ես չե´մ խանդում նրան,
Ա´խ, չէ՛, ես լոկ քեզ եմ որդուդ համար խանդում.
Չէ՞ որ նա լոկ քոնն է և… իմը չէ։
Ու ես ո՛նց կուզեի,
Ո՛նց կուզեիր և դու,
Որ նա լիներ ի´մը,
Որ ինձ «հայրի՛կ» կանչեր,
«Հայրիկ» այնպե՛ս կոչեր,
Այնպե՛ս գոչեր,
Որ աշխա՛րհը լսեր հոր անունը։
Բայց նա քոնն է միայն և իմը չէ։
Ցավն էլ այստեղ է, որ… խորանում է…
Ախ, սիրտս նաև նման է կարծես…
Ախ, սիրտս նաև նման է կարծես…
Նման է կարծես նա մի թութակի ,
Որ ողջ ժամանակ նույն բանն է ասում.
— ես քեզ եմ ուզում…
Նման է կարծես նա մի ջութակի ,
Որ միակ լարով յոթ լարից շատ է
Ազդում ու հուզում..
Նման է կարծես մի ջինջ վտակի,
Որ տարբեր հունով, բայց դեպի քեզ է`
Շարունակ վազում…
Նման է կարծես մի պատատուկի ,
Որ գոտու նման փաթաթվում է քեզ
Եվ շատ է սազում…
Նման է կարծես մի խոր հատակի,
Որ ուրիշներին փետուրի նման պահում է վերև
Եվ միայն քեզ է իր խորքը սուզում…
Անծանոթներ
Անծանոթներ ենք մենք իրար,
Եվ փողոցում հանդիպելիս
Ես չեմ տեսնում դեմքիդ վրա
Քո ժպիտը այն լուսերիզ,
Որով գիտես դու ողջունել
Ծանոթներին քո բախտավոր.
-Ես այդ թովիչ բախտը չունեմ,
Անծանո՛թ ենք և հեռավո~ր:Բայց երբ հանկարծ այգում, մայթում
Հանդիպում ենք, ամեն անգամ
Կեռ թարթիչներդ ես դու թարթում
Ու նայում ես ինձ մի վայրկյան
Այնպե~ս, կարծես պատահաբա՛ր,
Եվ… հիշելով ինչ-որ մի բան
(Իբր մի բան ես ստուգում),
Պայուսակդ ես բացում-փակում:
Անծանոթ ենք իրար:Սակայն
Հանդիպում ենք երբ մենք հանկարծ,
Ես էլ մի պահ, գեթ մի վայրկյան
Կանգ եմ առնում, որ իբր թե
Գլանակս վառեմ հանգած
(Գլանակս` վառվա~ծ արդեն)…
Առերևույթ սառն ու թեթև:
Ա՛խ, դա խաղ է մի սրտակեղ,
Որով տենչանքն իմ չհանգած
Բորբոքվում է կրկին անգամ`
Գլանակիս կրակի պես,
Իսկ դու~,իսկ դո՛ւ… Փնտրու~մ ես դու,
Որոնու~մ ես ինչ –որ մի բան
(Պայուսակու՞մ, թե՞ քո սրտում)
Որոնում ես համառաբար,
Եվ… չես գտնում հավանաբար…
ՀԱՎԱՏՈՒՄ ԵՄ
Հաճախ սիրում եմ,
Երբ մարդկայնորեն սիրտս գերում են։Հաճախ լռում եմ,
Երբ ճիշտ ասածս դիտմամբ ծռում են:
Նաև խղճում եմ,
Եթե զղջաում են։
Հիասթափվում եմ,
Եթե խաբվում եմ։
Նաև ատում եմ,
Եթե ստում են։
Բայց ամենի՛ց խոր
Ես հավատում եմ:
Ո՛չ միայն գիտեմ.
Ես հավատում եմ
Երկնի բացխուփիկ քողարկությանը,
Օվկիանոսների հավերժ կրկնվող խաղարկությանը,
Հավք ու թռչունի անբեկանելի ձվարկությանը։
Ո՛չ միայն գիտեմ.
Ես հավատո՛ւմ եմ,
Որ անհնար Է արևը բանտել,
Երկնակամարի զարդերը քանդել,
Խմորի նման հունցել ու գնդել
Կապույտը ծովի,
Ատելի լուսնին բռնել վռնդել
Երկնքից ծավի…
Ինչո՞ւ թաքցնեմ.
Ես ճանաչում եմ ու գիտեմ մարդուն:
Ի~ նչ ասես չկա նրա փակ սրտում։
Գիտի կործանե՛լ,
Բայց և… գո~րծ անել,
Մատնություն գրած նո՛ւյն իր ձեոքերով՝
Աշխարհը լցնել շռայլ բերքերով:
Նույն այդ ձեռքերով`
Ե՛վ ճրագ մարել,
Եվ խարույկ վառել:
Նու՛յն այդ ձեռքերով`
Ե՛վ դանակ խրել,
Ե՛վ վեպեր գրել։
Նա գիտի զարկե՛լ
Ու զրկե~լ գիտի,
Բայց գիտի գրկե՛լ
Ու փրկե~լ գիտի։
Նա գիտի կեղծե՛լ
Ու սրբապղծե՛լ,
Առավել ևս՝
Գիտի ստեղծե~լ։
Ես նրան հաճախ դատափետում եմ,
Երբեմն նրան նույնիսկ ատում եմ,
Բայց, ամենից շատ, խոր հավատո~ւմ եմ։
Ես հավատում եմ նրա բնության ո՛չ թերությանը`
Ստորությա՛նը
Ու չարությա՛նը,
Այլ խորությա~նը
Ու բարությա~նը.
Ոչ ծերությանը,
Այլ նորությա՛նը՝
Զավակի տեսքով անվերջ կրկնվող այդ հարությանը,-
Ես հավատում եմ կենդանի մարդուն,
Առավել` նրա ծնվելիք որդուն ։
Ես ավատում եմ նրա անուրջին.
Նա որտեղ որ է Մարս Էլ կթռչի,–
Նոր Է սկսում տիեզերական ճամփորդությունը։
Եվ Վեներայի լանջին կկառչի,—
Ես գիտեմ նրա տղամարդկային շանորդությունը…
Ես հավատում եմ նրա ծով խելքին
Եվ նույնիսկ՝ նրա հոտառությանը,
Ամե~ն ինչ տեսնող աչքերի ցոլքին
Եվ նույնիսկ՝ նրանց մթարությանը։
Ես հավատում եմ նրա մատների
Հար անհատնելի
ճարտարությանը,
Նրա ոտների
արդարությանը.
Մինչն իսկ եթե ճամփից էլ հանեն՝
Էլի~ ճար կանեն,
Տե՛ղ կհասցնեն…
Ես հավատում եմ հավատի~ն մարդու`
Իմ ա՛յս հավատին…
Նորօրյա աղոթք
Արդեն 10 տարի, 110 տարի, 1010 տարի
Ես վախենում եմ` շա՜տ եմ վախենում
Բյուրավոր ու բո՜ւթ հավատացյալից,
Բյուրատեսք ու սո՜ւտ հավատացյալից:Եթե աստված եք,
Փչեցե՜ք նրանց բոլո՜ր մոմերը,
Մարեցե՜ք նրանց կանթեղներն ամե՜ն,
Հանգցրե՜ք նրանց ջահերն այլազան,
Որ եղիցի լու՜յս…
Եվ ո՜չ մի գավթում մի՜ ընդունեցեք
Նրանց մատաղը,
Որ իրենցը չէ՜, այլ գողացվա՜ծ է:
Մերժեցե՜ք նրանց զոհն էլ խոստացյալ,
Որ զոհ չգնա ի՜նքը` հավա՜տը`
Մաքուր վսեմը, անկեղծ անսո՜ւտը:
Ու թե աստված եք, ամո՜ւր փակեցե՜ք
Ձեր ականջներն էլ
Նրանց սողոսկուն աղոթքի դիմաց`
Անգիր, ինքնահոս, հաշվեկշռված այն աղոթքների,
Որով խաբում են ո՜չ իրենց, այլ դե՜զ:
Եվ բավակա՜ն է, հասկացե՜ք ընդմիշտ,
Որ աստծուն նույնիսկ հայհոյողները
Շա՜տ ավելի են գերադասելի,
Վասնզի նրանց բարկացրել է
Ի՜նքը` հավա՜տը`
Խոցված, արյունոտ,
Այրվող, ապտակված,
Ցաված, ճչացող
Մանուկ հավա՜տը,
Որ հա՜յր դառնալու համար է ծնվել:
Ու եթե հա՜յր եք, մի՜ թողեք,
Որ սուտ հավատացյալներն
Ըսպանեն նրան:
Ինչքան էլ ծանր է մանուկ պահելը,
Մանուկ թաղելը ծա՜նր է ավելի՜:
ՍԻՐՏ ԻՄ
Սի՛րտ իմ, դու նույնն ես, ինչպես որ առաջ,
Երբ խենթ էի ես ու դեռ պատանի:
Բայց չէ՞ որ հիմա՝ տարիքըս առած,
Արդեն և՛ խոհեմ, և՛ հասուն դառած,
Չեմ ուզում թեթև քամին տատանի
Այն ծառը, որի հաստ բունը տեղ-տեղ
Անցած ու չանցած վերքերն անհամար
Կտցահարել են փայտփորի նման,
Դարձել են փչակ, ուր բուն են գտել
Հիշողություններ, երազներ մեռած…
Մինչդեռ դու, սի՛րտ իմ, ինչպես և առաջ
Քո խենթության մեջ ինձ հետըդ առած,
Տանում ես այնտեղ, այնտեղ ես տանում,
Օտար տների կտուրն ես հանում,
Մտցընում օտար այգի ու պարտեզ:
Եվ դու ինձ բնավ չես խղճում կարծես:
Դու մոռանում ես, որ իմ տարիքում
Չիր չեն գողանում օտար տանիքում,
Օտար ծառերին չեն գցում քարեր…
Ես խնդրում եմ քեզ՝ ինձ չխանգարե՜լ:
Թույլ տուր մոռանալ, դու քո աստվածը,
Որ քաղցր է կյանքում՝ ինչ գողացված է…
ԵՐԱԶՈԻՄ ԵՄ
Հասակս առած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն…Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի քեզ փախցնեմ
Ու Հետս առած՝ ղաչաղ դառած՝ թեզ թռցնեմ
Անտակ ձորից, գարնանային գիժ գետակից,
Եվ ինչ ուզես՝ գտնեմ անգամ քարի~ տակից.
Թե սոված ես`
Կերակըրեմ եղնիկների համեղ մսով,
Թե ծարավ ես՝
Քեզ մոտենամ ցողով լեցուն ծաղկե թասով,
Թե դրսում ես՝
Պալատ դառնամ հանկարծակի,
Թե մրսում ես՝
Կրակ խլեմ և կայծակից,
Խփված արջի ոսկորներից խարույկ վառեմ,
Խարույկի մոտ քո պաղ խոսքից իսկույն սառեմ,
Սառցի մեջ էլ կրակ կտրեմ խոսքից քո ջերմ…
Բայց ես հիմա այն պատանի տղան հո± չեմ։
Հասակս առած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն։
Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի մի օր աշխարհ զարմացընեմ.
Հին ջութակի յոթ լարի մեջ մի ութերորդ լար մտցընեմ
Ու նվագեմ։
Չնվագե~մ, այլ սար ու քա՛ր լացացընեմ։
Եթե ինչ֊ որ տեղդ է ցավում,
Իսկույն բուժեմ՝ լոկ հայացքո~վ…
Մի հինավուրց քարանձավում,
Աստվա~ծ գիտի ինչ հրաշքով,
Բոլոր մեռած լեզուներով գրքեր ճարեմ
Եվ բոլորր.., ե°ս վերծանեմ…
Գնամ մտնեմ Վանա լճի խորքերն անտակ
Եվ ի~նչ — գտնեմ հին հայկական հազա՛ր քանդակ…
Մի օր հանկարծ ջղայնանամ ու վերցընեմ
Մթնոլորտը մեկ այլ օդով թարմ ացընեմ…
Արեգակի, լուսնի լույսով պատեր ծեփեմ,
Խարույկների հոսուն բոցից սարքեմ սեպեր,
Գրեմ վեպե՛ր,
Եվ ի~նչ վեպեր…
Հասակս աոած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն…
Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի
Ես վերստին դաոնամ ջահել
Իբրև հայտնի մարմնամարզիկ,
Մրցանակներ անվերջ շահեմ.
Թե դեո պիտի չեմպիոն դաոնամ ես շախմատի
Եվ, համաձայն պատվիրանին սուրբ Մահմադի,
Բերան չառնեմ օղու, գինու ոչ մի կաթիլ.
Ծխախոտով էլ չպիտի թունավորվեմ`
Իմ իսկ ձեռքով էլ չպիտի տնավերվեմ,
Էլ չպիտի ուրիշներով տարվեմ —գերվեմ…
Միայն պիտի մեկին սիրեմ, մեկից սիրվեմ…
Այս հմայիչ երազներից գեթ երկուսը կկատարվե±ն։
Եմ կարող եմ պատասխանել այդ հարցի°ն էլ.
— Միայն մեկը և — վերջինը..
Ոչինչ , ոչի՛նչ չի պատահել
Ոչինչ , ոչի՛նչ չի պատահել արտասավոր.
Դու նույն աղջիկն ես հմայիչ, ես` նույն տղան,
Միայն` ժպտում են աչքերդ կարծես ցավով,
Եվ այս ճամփան էլ չի թվում այնպես խաղաղ:Ոչինչ , ոչի՛նչ չի կատարվել նկատելի.
Ո՛չ խարդավանք, ո՛չ խանդ, և ո՛չ կասկաց մի կույր.
Լոկ զգում եմ ես մանրախոս քո մատներից ,
Որ ինձ այսօր նրանք ինչ-որ սա~ռն են զգում.
Եվ չի փոխվել ոչինչ նաև կյանքո՛ւմ կարծես.
Ամառային նույն արևն է և նո՛ւյն փոշին :
Ես զգում եմ` ինչ չգիտես ինքդ էլ գուցե.
-Դադարե~լ ես ինձ սիրելուց,
Բայց… չես սիրում դեռ ուրիշին:
Փակիր աչքերդ
Պատահում է և … շատ հաճախ,
Մարդ մտովին կրակում է ինքն իր վրա՝
Հստակ ջրի կամ հայելու,
Ինչ–որ մեկի աչքերի մեջ արտացոլված իր պատկերին,
Եվ տեղն ու տեղն սպանվում է։
Բայց մնում է նրա երկրորդ օրինակը՝
Ինքն է մնում – մնում ենք մենք։
Եվ ինքներս առանց ողբի մեզ թաղելով՝
Սկսում ենք ապրել նորից
Նախ՝ բուսական–կենդանական,
Իսկ բյուրավոր դարեր հետո՝
Նաև մարդու կյանքով ծանր ու դժվարին։
Եվ տևում է այս ամենը
Անծայրածիր մի պահ գուցե,
Գուցե շաբաթ մի անսահման
Կամ թերևս մի կարճ տարի…
Տե՜ր իմ աստված, դու լա՛վ գիտես,
Թե ես քանի՜–քանի՜ անգամ
Այս սրախիճ տատասկապատ ճանապարհը
Կրկընել եմ ոտաբոբիկ։
Եվ հոգնել եմ,
Շա՜տ եմ հոգնել
Թե՛ ինքս ինձ սպանելուց,
Թե՛, առավել, վերապրելուց…
Եվ կարիք կա՞,
Որ ես նորից նու՛յնը փորձեմ՝
Այս անգամ էլ ի՛նքս ինձ վրա կրակելով
Ա՛յս աղջկա աչքերի մեջ։
. . . . . . . . . . . .
Փակի՜ր աչքերդ, սիրելիս.
Սարսափով եմ ես մտածում,
Որ կարող է այս անգամ էլ ե՛ս չսպանվեմ,
Այլ … ավիրեմ քո՛ աչքերը…
Փակի՜ր աչքերդ, սիրելի՜ս…
20. 03. 64թ Դիլիջան
ՕԴԱՀԱՆ ԶԱՆԳԻ ՏԱԿ
Ձմեռային ինչ–որ թռչուն
Երեկոյի մոտալուտն է օրհնաբարում հիմարաբար՝
Չիմանալով,
Որ վերահաս երեկոյից
Ամե՛ն անգամ քո զգլխիչ հոտն եմ առնում
ԵՎ որ բոլոր թռչունների կանչերի մեջ
Ես ջանում եմ միայն որսալ քո անունի վանկարկումը…Ձյուն էր տեղում ամբողջ օրը,
Գուցե մի ձյուն համատարած–համազգային
Հեռվից հեռու
Մեզ իրար հետ մի ցանցի մեջ միացնելով։
ԵՎ լռությունն արդեն թրջված–ծանրացած է հիմա այնպես,
Ինչպես որ իմ կոշիկները,
Կամ թերևըս քո վերարկուն։
Ա՜խ, այս ծանր լռությունը։
Ասես մեկի հետաքրքիր ձեռքը հիմա
Այս վիթխարի լռությունն է թաքուն կործել
Կյանքի վրա և աշխարհի՝
Մեծ օդահան զահգի՛ նման.
Կամենում է կարծես փորձել,
Թե վիթխարի այդ օդահան զանգի ներքո
Մեր սիրտն ինչքա՞ն կդիմանա,
Ե՞րբ կճայթի…
Մութը, իբրև լակմուսյան թուղթ, լուլսն է ծծում,
Ձմեռային անտառն ասես պրկախտով է հիվանդացել։
Ինձանից դուրս
Ես փնտրում եմ ինչ–որ մի բան վստահելի,
Որից կառչել կարողանամ,
Ու չեմ գտնում ոչի՛նչ.
Չկա՜ս…
ԵՎ… փնչում եմ ակամայից,
Խուլ փնչում եմ ու հասկանում,
Թե ինչո՞ւ են թռչունները ճտտում այդպես։
Նրանք ճայթում կամ պայթում են
Այս օդահան զանգի ներքո։
Իմ փնչոցը
Այդ միևնույն ճայթումն է հենց՝
Նույն օդահան զանգի ներքո…
Փորձը կարծես ավարտվում է։
ԵՎ ազդարար քամին հիմա կսկսի տալ
Այդ ավարտի ազդանշանն ամենազդու՝
Պրկախտավոր այս անտառը վերածելով ընկնավորի,
Թպրտալով լուսամուտի ու դռան տակ,
Թպրտալով ձների մեջ՝
Ինքը նույնպես մի ընկնավոր…
Խավարն արդեն խորանարդում է ինքն իրեն
Եվ իր սևը խառնակելով ձյան ճերմակին՝
Ստանում է մի գորշություն,
ՈՒ տարածուն կյանքի՛, մարդկա՛նց,
Նույնիսկ մարդու շնչի՜ վրա։
Իսկ երբ նաև գորշանում է շունչը նույնիսկ՝
Սկսում են մարդիկ քնել,
Որ… գույնզգույն երազներով
Ներկեն կյանքի գորշությունը։
Իսկ ես քնել չեմ կամենում։
ԵՎ պտտվող Երկրի վրա,
Ինչպես հսկա խարտաքարի,
Հեսանվում է իմ գիշերը,
Որպեսզի միշտ սրված մնա զգացումը՝
Կտրատելով ա՛յն թաղանթը,
Որով սերը
Վերածվում է շրջանառու սովորության…
15. 03. 64 թ Դիլիջան
Խաբկանք
Իրիկունն է իջնում : Արևը հանգչում է,
Գիշերվա մութ շունչն է խստանում:
Մթան հետ գալիս ես, հայացքով կանչում ես
Եվ վայելք ու սեր ես խոստանում:Լույսերը վառվում են: Դու լույսս մարում ես
(Ուզում ես, որ նստենք մթան մեջ),
Մերթ տալիս անունս, մերթ կրկին լռում ես,
Տիրաբար շրջում ես իմ տան մեջ:
Գալիս է գիշերը: Փակում եմ փեղկերը
(Չմրսես գիշերվա պաղ հովում):
Կարծես թե մեր հանդեպ իր գործած մեղքերը
Զղջալով ` ինքն կյանքն է քավում…
Չէ՛ , սու՜տ է. մենա՛կ եմ, առա՛նց քեզ, առանձի՛ն,
Եվ այս էլ խաբկանք է մի ոսկե,
Որով դու խաբվելով ապրում ես առանց ինձ,
Եվ ես էլ… չեմ մեռնում առանց քեզ:
ՍԵՐԸ
IՆա գալիս է մի՛շտ էլ ճամփաներով անհա՜յտ – չքարտեզագրվա՜ծ,
Ինչպես ջուրն անձրևի, կամ հալոցքի։
—Սերն է։
Հոլանդացիք ծովի՛ց, ամենազո՜ր ծովից
Հող են հափշտակում,
Խլում պատա՜ռ – պատա՜ռ, նշխա՛ր – նշխար։
—Սերն է։
Երբ վիթխարի նավը մոտենում է դանդաղ
Նավարկելի գետի ցածըր կամուրջներին,
Սրանք թևերն իրենց վե՛ր են տնկում,
Իսկույն անձնատուր են լինում կարծես։
—Սերն է …
II
Հետըդ զրուցողին պատասխան ես տալիս՝
Խելոք, կարգին – սարքին մեքենայի նման,
Մինչդեռ մտքով, անվե՜րջ, նրա՛ հետ ես խոսում,
Ով հեռու է քեզնից.
Լոկ անունն է քեզ մոտ,
Իբրև մի անձնագիր, որ … չի կնքված։
—Սերն է։
Քներակիդ զարկը կաթոցքի է նման,
Ա՛յն կաթոցքի, որ «ճի՜շտ» քար է ծակում։
Անքնությունն անվերջ հյուսում է ցանց մի խիտ,
Որով ձո՛ւկ չեն որսում,
Խեղդում են մա՜րդ։
—Սերն է։
Քնքշացել ես այնքա՜ն
ՈՒ խոցելի՛ դարձել,
Կարծես թե ապրում ես առանց մաշկի։
—Սերն է։
Երկու աչքեր, անվե՜րջ, հետապնդում են քեզ,
Երկու աչքեր, ասես մի զույգ դրոշմ,
Իրենց անջնջելի տիպն են դնում
Կյանքի՛դ, խմած ջրի՛դ, ողջ աշխարհի՛
ԵՎ մինչևիսկ արյան գնդիկների՛դ վրա,–
Երկու աչքեր՝
Դրո՛շմ,
Կնի՛ք,
Խարա՜ն …
—Սերն է…
10. 03. 64թ
Դիլիջան
Ծաղրածուն
Վճռել եմ այսօր ձեզ զվարճացնել…
Ես, ինչ խոսք, այսօր պիտի բոց չուտեմ
Կամ կուլ տամ դաշույն
Ու կլլածիս տեղ
Բերնիցս հանեմ թաշկինակ կամ ծիտ,
Ինչպես անում են
Շատ սովորական ձեռնածուները:
Եվ գլխիս վրա չպիտի դնեմ
Մի հսկայական երկաթե գերան
Ու կախ տամ վրան
Ճութ-ճութ կիսամերկ կանայք սիրունիկ,
Ինչպես անում են, գիտե՛ք, կրկեսում:
Եվ ո՛չ էլ պիտի ես արջ պար ածեմ
Մի զույգ շնիկի հաչոց-նվագով…
Կարող եմ նաև դդումից սարքել
Արև՝ թե կուզեք, թե կուզեք՝ գլուխ…
Սատուրնից սարքել լայնեզր գլխարկ
Եվ տեղն ու տեղն էլ նվիրել սիրով
Ծխախոտագործ մի ընկերուհու…
Իսկ գլխարկից էլ կարդինալ սարքել
Կամ մարշալ
Եվ կամ…
Ախար, բարեկա՛մ,
Ախար ինձ համար ո՜չ մի բան չարժի
Փայտին տալ, ասենք, ուղեղի ծալքեր,
Ուղեղից…հավի համեղ կուտ սարքել,
Կուտից՝ կերակուր հասարակական…
Հույս ունեմ, որ դուք
Ինձ հավատացիք,
Ուստի թույլ տվեք՝ շարունակելով՝
Ձե՛զ հավատացնել-ինձ վհատեցնել,
Որ ճշմարտություն իսկույն ասելը
Դարձել է մի բան՝այնքա՜ն հասարակ,
Որքան…ներեցե՛ք…որքան…միզելը:
Ուստի ասե՜մ ձեզ՝ բարեկամների՛ս,
Որ այսու և ետ բացառված հաշվեք
Հիվանդությունը երիկամների՝
Կա՞պ կոչվի,թե՞ մապ,
Քա՞ր կոչվի,թե՞ մար,
Մեկ չէ՞ ձեզ համար…
Ուստի ո՞նց չասեմ բարեկամներիս,
Որ այսու և ետ պետք չէ սուտ ծախել,
Այլ, ինչպես ինքս, մեջքիս պոչ կախել
Ու…քշե՜լ կծող ճանճերին բոլոր՝
Դրանք կոչվեն մի՞տք, մտատանջությու՞ն,
Թե՞ հոգետագնապ,-
Մի՞թե նույնը չէ…
Եվ ես,
Վերջապե՛ս,
Էլ ինչպե՞ս, ինչպե՞ս
Ձե՛զ վհատեցնեմ — ի՛նձ հավատեցնեմ,
Որ ահա այսպե՛ս,
Ճի՜շտ ու ճի՛շտ այսպես
Ա՛յն դեղին ցուլը,
Որ ուզում էի աշնանը գնել,
Կերավ ա՛յն կանաչ բանջարեղենը,
Որ ուզում էի գարնանը ցանել:
Ի՜նչ չտեսություն,
Ի՜նչ չտեսություն…
Ուրիշ ի՞նչ:
Ոչի՜նչ:
Ոչինչն էլ քո պինչ,
Քո պինչն էլ՝ իմ պոչ
Եվ…ցտեսությու՜ն…
Օգնիր ինձ
Օգնիր ինձ կյանքում ուղիղ ընթանալ,-
Եթե քնած եմ՝ քնից արթնանալ,
թե դուռը բաց է՝ իզուր չբանալ,
Եղածով երբեք չհանգստանալ
Եվ չասել, թե իմ արածն արեցի:
Չասել, թե ամբողջ սրտով սիրեցի,
Չասել, թե արթեն փառքին տիրեցի,
Դեռ երգը մտքում՝ չասել գրեցի,
Դեռ քարը հանքում՝ չասել կրեցի.
Առանց հիմք՝ չասել, թե տուն շինեցի
Եվ վաելում եմ տունս բախտավոր:
Չթվալ արդար՝ եղած մեղավոր,
Մեղավոր պահին՝ հանցանքը քավել,
Քավելու համար չըղձալ հատուցում
Եվ հատուցումով չհպարտանալ…
Օգնիր ինձ կյանքում ուղիղ ընթանալ:
Ես ուզում եմ…
Ես ուզում եմ՝
Եթե գերվել՝
ոչ թշնամուց,
այլ խելքհան աղջիկներից:
Եթե մերվել՝
ապա երբեք չթթվելով:
Եթե լարվել՝
ապա միայն ստեղծելիս:
Եթե ճարվել՝
ապա փրկել մահամերձին:
Եթե ներվել՝
էլ չվիճե՛լ, էլ չկռվե՛լ:
Եթե սիրվել՝
միայն մեկի՛ց և մե՜կ անգամ…
Ես ուզում եմ, ձեր կարծիքով անհնա՞րը:
Քո՛ղ, այդ դեպքում, կանայք ծնեն առանց ցավի՜,
Երկըրները պատերազմեն, սակայն առանց արյան ծովի՜,
Հրդեհները առանց հրի՜ թող ճարակեն,
Մարդիկ իրար առողջությա՜մբ թող վարակեն:
Թե բարակել է հարկավոր՝
թող բարակի մե՛ջքը կանանց,
Թե տառակեր է հարկավոր՝
թող նա մնա մեզ անճանա՛չ:
Պատարագե՞լ է հարկավոր՝
համերգային մեծ բեմերի՜ց պատարագվի,
ո՛չ թե երգով դագաղ փակվի:
Կոտորակվե՞լ է հարկավոր՝
դպրոցական տետրակներո՛ւմ կոտորակվի,
ո՛չ թե մարդկանց սիրտը ծակվի:
Ւ՞նչ, տրաքվե՜լ է հարկավոր.
թող տրաքվի մանկան փուչիկ-խաղալիքը,
այն էլ եթե անորակ է,
ոչ թե արդար և մեղավոր
մեր մարդկային մոլորակը…Ես ուզում եմ…
Այն եմ ուզում՝ ինչ ամենքըդ…
Ես տեսնում եմ՝ չես հավատում ո՛չ քո, ո՛չ իմ անցյալին.
Մեր հարուստը՝ աչքիդ աղքատ, կեղծ է թվում պանծալին։Դու կարծում ես, որ ամեն ինչ, ողջը սուտ էր մեր միջև,
Ճիշտ էր միայն երկար ճամբան՝ լիքը փշեր ու խճեր:
Ճիշտ էր միայն սպասումը, որ և անցավ ապարդյուն —
Իզու՜ր էին մեր սրտերը սպասումից թփրտում։
Ճիշտ էր միայն արբեցումը այն սին բախտով, որ եկավ,–
Նա ոսկի չէր, այլ ոսկեզօծ, հետո պղինձ, վերջը՝ կավ…
Ես տեսնում եմ ՝ չես հավատում դու անցյալին իմ ու քո,
Չես հավատում ու չես տարվում նաև դու մեր գալիքով։
Չես հավատում, թե նա կգա, թե կլինենք բախտավոր,
Քեզ ամեն ինչ փուչ է թվում և ամեն ինչ՝ ախտավոր։
Քեզ թվում է, որ մենք իզու՜ր հանդիպեցինք մեկմեկու,–
Ո՛չ մեր սրտում՝ երջանկություն, ո՛չ մեր կյանքում՝ մեծ բեկում…
Իսկ ի՞նչ անենք, ո՞նց բաժանվենք, երբ սրտերը իմ ու քո
Թե սիրով էլ չեն շղթայված, գեթ կապված են տանջանքով…
Ա՜խ քեզ ինչպե՞ս ասել, որ քեզ հիշում եմ դեռ,
Ինչպե՞ս չասել, որ դու դեռ թանկ ես ինձ համար,
Ինչպե՞ս մեզ բաժանող արգելակը քանդել,
Ինչպե՞ս չգալ քեզ մոտ, ինչի՞ համար:Ինչպե՞ս չասել, որ` դու, միայն դո՜ւ չես թախծում,
ինչպե՞ս ասել, որ ես ծնվել եմ քեզ համար,
Ինչպե՞ս չասել , որ ես միշտ էլ քեզ եմ տենչում,
Սակայն ինչպե՞ս ասել, ինչի՞ համար:
Չէ՞ որ բաժանվեցինք կարծես մեր ցանկությամբ,
Եվ այսօրը պարզ էր և ինձ, և քեզ համար…
Հիմա ինչու՞ ցավել անցած երջանկությամբ,
Եվ չցավել՞, ինչու՞, ինչի՞ համար:
Ինչպե՞ս, ինչպե՞ս ասել` նորից արի, արի՜,
Ինչպե՞ս չասել, որ ես ապրում եմ քեզ համար:
Գեթ չխոստովանե՞լ ցավը մեր սրտերի,
Խոստոնովանե՞լ, ինչու՞, ինչի՞ համար…
Սարսափում եմ ես լոկ հիմա
Դու ասում ես, թե սառել եմ,
Բոլո՜ր, բոլո՜ր կրակներս ես վառել եմ
Ու հիմա էլ… մթան մեջ եմ ես խարխափում:
Իսկ ես կասեմ, ես քայլել եմ,
Երբ որ մութ էր՝ ես փայլել եմ,
Բայց չեմ խաբել ես ոչ ոքի ու չեմ խաբում:
Ես չեմ խաբել ո՛չ մի խոսքով,
Ո՛չ մի երգով կամ ակնարկով.
Կա՛մ սիրել եմ, կա՛մ ատել եմ, բայց չեմ խաբել,
Երկու հարկով բարձր եմ ապրել,
Ցած եմ իջել երկու հարկով,
Իջել-ելել, սակայն երբեք չեմ խարխափել:
Թե երբևէ խարխափել եմ՝
Խարխափում եմ ես լոկ հիմա,
Թե երբևէ սարսափել եմ՝
Սարսափում եմ ես լոկ հիմա,
Միայն հիմա՛, երբ չգիտեմ՝
Դու եղե՞լ ես, կա՞ս, թե չկաս,
Միայն հիմա՛, երբ զգու՛մ եմ,
Հասկանում եմ ու սարսափու՛մ,
Թե առանց քեզ, իմ կորա՜ծս,
Այս աշխարհի ինչն է պակաս…
Անահիտ
Դու օտա՞ր չես, չէ՞:
Բայց ի՞մն էլ չես, հա՞…Դու՝ վաղընջական հինավուրց բագին՝
Փակ շրթունքներով ու բաց աչքերով:
Ես՝ մի հեթանոս՝ առայսօր ծպտյալ:
Դու՝ հավերժաբուխ աղբյուր տասնակունք,
Քո ամեն մատից՝ մի ակըն ցայտիչ:
Իմ թաց աչքերի երկու ափերով՝
Եղեգնիկներով իմ թարթիչների,
Քո կամքից անկախ ըմպում եմ ես քեզ:
Անշարժությունը քո պիրկ ոտների
Դարձընում է ինձ մի խոյ օրուկված,
Որ պտտվում է չորսբոլորքը քո
Ողջ շառավիղով իր ոտնակապի:
Նա արածում է այն, ինչ աճում է
Իր ոտների տակ և քո շուրջբոլոր,
Բայց որոճում է… միայն քե՜զ ու քե՜զ
Ու բառաչում է… միայն քե՜զ համար:
Քո ստինքները՝ պարսատիկի պես,
Սպառնում են միշտ ջարդել գանգն իմ պիղծ,
Երբ ասում եմ քեզ, որ դրանք հետո
Կաղապար դարձան… սկիհի՜ համար:
Թվում է, թե քո շրթունքներն փակ
Ուր որ է պիտի բարկությամբ բացվեն,
Երբ ասում եմ քեզ, որ հետագայում
Քեզ գրկել տվին մի… թո՜ւխ մանուկի:
բայց ամեն անգամ խաղաղվում ես դու,
Երբ բաց աչքերիս երկու ափերով՝
Եղեգնիկներով իմ թարթիչների,
Քո կամքից անկախ ես ըմպում եմ քեզ:
Եվ հասկանում եմ, որ ամեն անգամ,
Երբ սկսվում է նո՜ր դարագլուխ,
ջանում եմ մի կերպ խուսափել քեզնից,
Իսկ դարագլխի ավարտի վրա՝
Ինքնակամորեն քե՜զ վերադառնում:
Անտեսանելի վերջի՜դ ժամանակ,
Անտեսանելի սկզբի՜ս պահին
Հանդիպում ենք մենք ու… տրվում իրար:
Եվ չե՜ն տեսնում մեզ… չի տենսում նույնիսկ
Ո՛չ պատվանդանըդ,
Ո՛չ կոշկատակըս…
Դու դիցուհի՞ ես:
Բայց և ի՜մն ես դու…
Անցնում էիր:
Ողջ երեկոն քոնն էր կարծես,
Ողջ երեկոն` իր բույրերով ու ջերմությամբ:
Երկարափեշ եթե լիներ հագուստը քո`
Ես կասեի,
Որ երեկոն քարշ էր գալիս քո ետևից`
Քո հագուստի փեշի նման:
Սակայն կարճ էր հագուստը քո:
Եվ երեկոն
Ամփոփվում էր քո ծնկների ծալքերի մեջ`
Կարճ հագուստիդ կարճ փեշերի կարի ներքո…
Վերջալույսի արևը շեղ գտել էր քեզ
Ու շուլալվել քո հագուստի կոճակներին:
Վերջալույսի շեղ շողերի միջնորդությամբ
Երկարում էր քո ստվերը` հմայքի՛դ պես,
Ու քայլում էր քեզնի՛ց առաջ` հմայքի՜դ պես…
Եվ արթնացավ մեջս հանկարծ
Ինքնաձաղկման և ամոթի
Տարօրինակ մի ցանկություն.
Եթե կյանքում կա քեզ նման մի թանակություն
Ես ինչպե՞ս եմ կյանքին նայել էժան աչքով`
Ոչ թե անո՜ւշ մի հիացքով,
Այլ մի տըտի՛պ,
Հաճախ դա՛ռըն,
Նաև կծո՜ւ մի հայացքով:
Եվ ինչպե՛ս եմ հաճախ իջել-ստորացել`
Բարկանալու և դատելու աստիճանի,
Չարանալու և ատելու աստիճանի,
Ու թույլ տվել, որ նողկանքը տեղից հանի
Հիացմունքի՜ն:
Հոգով-սրտո՜վ ներողություն…
Այսուհետև, ինձ հավատա՜,
Է՜լ չպիտի ես խառնվեմ ո՛չ իմ գործին.
Է՜լ չպիտի այսուհետև
Հակվեմ կյանքի աղտ-աղարտի ծանրության տակ:
Առանց այն էլ ես հակված եմ բեռան ներքո
Ա՛յն վիթխարի երգեհոնի, որ ի ծնե
Սապատվել է իմ շալակին:
Թող հնչի նա՛:
Եվ անցիր դո՛ւ:
Միայն թե դու … «մե քիչ կամա՛ց գնա, գոզա՜լ»,
Որ քո կամաց և անշտապ քելքի չափին համաչափվի
Մեր խեղճ սրտի տրոփյունը հաճախակված,
Որ քո տեսքից հանգստանան աչքերը մեր,
Եվ քեզ թաքուն ունենալուց
Ջղերը մեր քիչ խաղաղվեն,
Ու երկարի այս անդորրը` շուքի՛դ նման,
Ու կարճանա հոգնությունը` փեշերի՛դ պես…
Իմ կաթնեղբայրը
Ես եղբա՛յր չունեմ,
Մայրս էլ մեղք չունի.
Ծնել է,
Սակայն ծնելը քիչ է,
Սնելն է դժվար,
Քանի որ հաճախ
Ե՛վ սով է լինում,
Ե՛վ գաղթ,
Ե՛վ ավեր:
Ես եղբայր չունեմ:
Ու եղբայրացար
Ինձ եղբայր դարձար,
Ո՛վ համբերություն:
Ես շատ եմ քայլել քեզ հետ միասին,
Դու իմ մանկության միա՜կ խաղընկեր,
Իմ պատանության միա՜կ գաղտնարան,
Իմ ջահելության լո՜ւռ խորհըրդակից:
Փոքր էիր այնքան՝
Երբ փոքր էի ես,
Ինչքան մեծացա՝
Դու էլ մեծացար,
Երկվորյակի պես
Ետ չմնացիր
Ու չթողեցիր երբեք ինձ մենակ.
Երբ տատանվեցի՝
Դարձար ինձ նեցուկ,
Խեղանդամվեցի՝
Դարձար ինձ հենակ…
Ու դեռ քայլում ենք:
Իմ Համբի՛կ…Համբե՛ր…իմ Համբերությո՜ւն,
Դու էլ ես հոգնել,
Հոգնել ես, սակայն ծպտո՛ւն չես հանում,
Թե տրտընջում ես՝
Միայն ականջիս,
Որ շատ է լեցուն քո շշուկներով,
Ինչպես փչակը՝ շնչով հովերի
Եվ ա՛յն լռությամբ,
Որ քիչ է լինում,
Եվ ա՛յն լռությամբ,
Որ հասավ թե չէ՝
Ես վեր եմ թռչում,
Ասես խոցեցին,
Ինչպես այն քնած ջրաղացպանը,
Որ իր աղացի խոլ աղմուկի մեջ
Կարող է քնել մեռածի նման
Եվ խայթվածի պես իսկույն արթնանալ.
Երբ որ իջնում է մի պահ լռություն՝
Երբ չի աղմըկում իր ջրաղացը…
Իմ Համբի՛կ…Համբե՛ր…իմ Համբերությո՜ւն…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս,-
Հասակակից կանանց արդեն մենք նայում ենք եղբոր պես,
Նկատում ենք մատղաշներին,
Որոնք մեզ չեն նկատում.
Ամեն մի նոր ծանոթություն չի վերջանում էլ սիրով,
Ոչ էլ երգով մի անարվեստ, բայց պոռթկուն ու կրակված…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս.-
Մեր ապստամբ մազերն արդեն կա՛մ պատըժվել են մահով,
Կա՛մ իշխանաց իշխան սանրի խեղճ հպատակն են դարձել.
Մեր խռովկան մատներն արդեն դարձել են հեզ ու լսկան,
Իսկ դավադիր մեր ոտքերը՝ ընտանեսեր-տնասեր…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Ծերանում ենք, սիրելիս.-
Մե՛կ օր խմում
Եվ երկո՛ւ օր արդեն խումար ենք ընկնում,
Մե՛կ ժամ քայլում
Եվ երկո՛ւ ժամ խոսում դրա օգուտից
Կամ վնասից,
Եվ ըստ որում խոսում այնպե՜ս լրջորեն,
Կարծես մի մեծ գյուտ ենք արել
Կամ հերքում ենք մի հին գյուտ.
Եվ «բուժվել» կամ «հիվանդություն» բառերն արդեն օրեցօր
Հոլովվում են ու խոնհարվում ավելի շատ և նույնիսկ
Առավել քիչ դժգոհությամբ,
Քան թե թաքուն պարծանքով…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս.-
Թափառելու ժամ չի մնում,
Չենք հասցընում ձանձրանալ.
Քիչ ենք թախծում մենք անառիթ,
Շատ ենք տխրում առիթով.
Քիչ ենք կարդում, շատ ենք գրում,
Շատ ենք խորհում, քիչ քնում,
Որովհետև «անքնություն» բառը դարձել է սոսինձ
Եվ ուզում է մեր քրքըրված ջղերն իրար կպցընել…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս,
Ծերանում ենք, սակայն կարծես
Դարձյա՛լ խելքի չենք գալիս.-
Դեռ հիմա՜ էլ զարմանում ենք.
Դեռ կարո՜ղ ենք զարմանալ,
Ժամացույցի սլաքները ետ ենք տալիս մտովին,
Ի՜նչ է թե մեր արդեն չարածն իբրև անենք աշխարհում.
Անկարելի հաղթանակի ելք ենք ճարում ինչ-որ կերպ.
Երբեմն էլի այս աշխարհն ենք դեռ չափչփում հուսալից
Դոն-Կիխոտի ոտքեր կոչված նո՛ւյն կարկինով ծայրամաշ.
Իսկ երբ մեկը խոր քնի մեջ մեր երազն է կոխկրտում,
Առաջվա՛ պես… առաջվա՜ պես վեր ենք ցատկում ճչալով…
Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սեվակ,
Սակայն… խելքի չե՜նք գալիս…
***
Մեր տունը մեկ չէ,
Մեր հալը մեկ է,
Գնալը՝ տարբեր,
Բայց գալը մեկ է:
Թող որ ծիծաղով
Տարբերվենք մեկ-մեկ,
Ի՜նչ տարբերություն —
Մեր լալը մեկ է:
***
Տաքն ի՞նչ իմանա,
Թե պաղը ինչ է:
Վե’րքը կիմանա,
Թե աղը ինչ է:
Նա’, ով շատերին
Կսկիծ է տվել,
Ինչպե՞ս իմանա,
Թե դաղը ինչ է:
***
Հիմար ժպիտով
Ծածկում եմ վերքըս —
Ներսից սև՜-սև՜ է,
Դրսից է ներկըս…
Ինքս ո՞նց դառնամ
Հեքիաթի տղան
Եվ ինձ ո՞նց ասեմ.
— Արքա’, դու մե՜րկ ես…
***
Սարն ի՞նչ գիտե՝
Տուժն ինչ է,
Չշտապողը՝
ՈՒշն ինչ է:
Թե դատարկ է
Անցյալդ,
Ի՞նչ իմանաս՝
Հուշն ինչ է:
***
Դուք հիշո՞ւմ եք.
Գործը միշտ էլ
Մեր ձեռքով էր
Գլուխ գալիս,
Բայց — թե ինչո՞ւ —
Նրան էին
Մեծարանքով
Գլուխ տալիս:
***
Շնախոտ լինի,
Թե գինձ ու կոտեմ՝
Ինչ էլ տալիս են,
Ասում է՝ կուտեմ:
Մարսողությունըդ
Ասենք թե սուր է,
Բայց, խելքի՜դ մեռնեմ,
Բա խե՜լքըդ ուր է:
***
Նա սուտ է փչում: Թե սուտը բռնես —
«Որսորդ եմ» կասի:
Անհամի մեկն է: Ասես՝ անհամ ես —
«Նոր սորտ եմ» կասի:
Մարդ է սպանել: ՈՒ եթե բռնես
Հանցանքի տեղում՝
Էլի՜ կգտնի արդարացումը.
«Հերոս եմ» կասի:
***
Ինչ ես պահանջում
Այս խեղճ հայելուց,
Հո չես փոխվելու
Երկար նայելուց.
Եթե հագինդ
Քուրջ է, ցնցոտի,
Քեզ ոնց հայելին
Ցույց տա վայելուչ:
***
Թե ասես. <<Մատս վարունգ է>>
Աղ կառնի ու մոտ կվազի,
Թե ասես. <<Աչքըս դուրս եկավ>>,
<<Տուր տանեմ խեղճ կատվիս>> կասի:
Բայց փորձիր հիմար գտնվել`
Հունվարին մրսել ու հազալ,
Լեղաճաք կփախչի հեռու.
<<Նման է թոքախթի հազի>>:
***
Ախ, ինչպես է, որ չի հոգնում
Նրա անփակ այս բերանը…
Նա ուրիշի շյուղն է տեսնում`
Չհիշելով իր գերանը…
Ուրիշներին դեռ մածունից
Ու պանրից է քարոզ կարդում`
Մոռանալով, որ այլևըս
Չի մակարդում իր մերանը:
***
Ի՞նչ անենք.
Թե առուն բարակել է.
Բայց չէ՞ որ
Նա մի օր ոռոգել է.
Բայց չէ՞ որ
Ավերված այս դաշտերը
Նա մի օր`
Մեռնելով՝ նորոգել է:
***
Իմ տված ցավից
Դու լաց ես լինում,
Իսկ ես` ամոթից`
Տաք-պաղ քրտնում եմ:
Ի՞նչ ասեմ հիմա:
Գեթ մխիթարվիր,
Որ նույն համն ունեն
Քրտինք ու արցունք…
***
Եթե անգամ այնպես փայլես, ոնց ամենքը,
Քեզ չե՜ն տեսնի,- ի՞նչ իմանաս:
Եթե անգամ այնպես քայլես, ոնց ամենքը,
Տեղ չե՜ս հասնի,- ի՞նչ իմանաս:
Տե՛ս, շատերը չեղած գարուց
Բերք են վերցնում մեկին հազար,
Իսկ քո ոսկի ցորենից էլ` մեկ էլ տեսար`
Փո՜ւշ կբուսնի,- ի՞նչ իմանաս:
***
Մեղուն ինքն էլ չգիտե,
Թե խայթելիս կսատկի:
Ցողունն ինքն էլ չգիտե,
Որ կթոշնի` թե ծաղկի:
Դու, որ մարդ ես` ոչ մեղու,
Ոչ էլ ցողուն մի անշունչ,
Ամեն «սխալ» մի՛ ձաղկիր,
Ամեն «սխալ» մի՛ շտկիր:
***
Լինում է այսպես էլ կյանքում.
Իրավ են միշտ իրենց կարծում
Եվ այնպես պատժում են դաժան,
Երբ թեթև զանցանք ես գործում —
Այնքա՛ն խիստ և այնքա՜ն դաժան,
Որ, գիտե՞ք, մեզ պատիժ տալով`
Շատ թեթև զանցանքի դիմաց
Շատ ծանր հանցանք են գործում:
***
Ուրիշ ես դառնում ամեն օր-
Իրենն է անում տարիքըդ.
Առնելիքդ ուրիշ է թվում,
Ուրիշ է թվում տալիքըդ:
Խստադեմ գալիքն է նայում.
Քեզանից ի՞նչ պիտի մնա,
Երբ անցնի օրվա հետ մեկտեղ
Օրերի փրփուր ալիքը:
***
Հեշտ բան չէ, ջա՛նըս, ճիշտ ժամանակին
Զարկել տագնապի սուր ահազանգը:
Չէ՞ որ երբ չկա դեռ ժողովածուն,
Չես կարող կազմել դու նրա ցանկը:
Հանկարծակի է պայթում վտանգը,
Բայց նա ուռչում է դանդա՛ղ, աննկա՛տ,
Դանդա՜ղ, աննկա՜տ` մետաղից ծնվում
Ու նույն մետաղն է կրծոտում ժանգը:
***
Եթե ասեմ՝
Բոց կլինի,
Եթե չասեմ՝
Խոց կլինի…
Ինքդ ասա.
Ես ի՞նչ անեմ.
Բա իմ բանը
Ո՞նց կլինի:
***
Նա դուրս է տալիս
Ծռտի ու պռտի,
Մեկ՝ խիստ պարզունակ
Ու մեկ էլ՝ խրթին:
Բայց կարևոր է
Գիտե՞ք, թե որը.
Լեզվին՝ մի բան է,
Այլ բան է սրտին:
***
Իմ սրտի սյունը
Տեղից խախտել են…
Իմ տան սրբերը
Ո՞ւր են — գաղթել են…
Փառք ու հաղթանակ
Իզո՜ւր մաղթեցին,-
Չգիտեմ` ովքեր.
Բայց ինձ հաղթել են…
***
Նա այնքան ջահել է դեռ,
Եռանդագին ու խանդավառ է,
Բլրաշատ այս դաշտը դեռ
Նրա աչքին մի հարթավայր է,
Չգիտի, որ ձավարը
Ցորեն է, բայց ծիլ չի տալիս.
Եվ, նայի՛ր, ինքնավստահ,
Լուրջ ու անբարտավան է:
***
Նրա ձեռքը բան չի ընկնում-
Եվ…չհավան է:
Սրա գլխում բան չի մնում-
Ամբարտավան է:
Տանտիրուհին անշնորհք է-
Միսն է այրել թեժ կրակին,
Մեղավորը ո՛չ թե ինքը,
Այլ…խեղճ թավան է:
Ինչո՞ւ Ֆաուստը հանդիպեց սատանային
Բարսեղյան Նելլի 